Met de Rechtspraakfiches Familiaal Vermogensrecht tracht het Rector Roger Dillemans Instituut voor Familiaal Vermogensrecht (RRDI) rechtspraak over de complexe en gevarieerde materie van het familiaal vermogensrecht toegankelijk en bruikbaar te maken. Waar andere wetenschappelijke bijdragen en rechtspraakoverzichten de bedoeling hebben om een kritische of tendentieuze analyse te maken van deze uitspraken, hebben wij ons in de Rechtspraakfiches Familiaal Vermogensrecht steeds beperkt tot een meer objectieve, onpartijdige en neutrale situering van recent gepubliceerde arresten van het Hof van Cassatie, het Grondwettelijk Hof en de hoven van beroep.
Dit origineel opzet hebben rechtspractici en onderzoekers steeds erg gewaardeerd. In deze blogpost lichten we daarom het belang van dit neutraal opzet toe, samen met de exhaustieve werkwijze en enkele objectief waarneembare tendensen die in de Rechtspraakfiches reeds naar voor kwamen.
Belang van het neutraal opzet
Neutraal opzet
Het RRDI wenst inzake onderzoek een bijdrage te leveren tot kwaliteitsvol functioneel en rechtsvergelijkend onderzoek in het nationaal en internationaal familiaal vermogensrecht. Op nationaal vlak doen wij dat door onze meer kritische wetenschappelijke bijdragen aan te vullen met een overzicht van recente hogere rechtspraak. In de Rechtspraakfiches Familiaal Vermogensrecht wordt meer concreet (i) een objectieve weergave van een rechterlijke beslissing (ii) aangevuld met een kadering van de beslissing binnen de huidige stand van het recht en (iii) ondersteund door een handige bibliografie waarin zowel specifieke publicaties als de belangrijkste standaardwerken over het onderwerp opgenomen worden.
Originaliteit van het neutraal opzet
Door deze structuur kan een rechtspracticus of onderzoeker in een oogopslag doorgronden waarover een arrest handelt en of het relevant is in zijn concrete geval. De advocaat die zijn conclusies schrijft, de notaris die een advies formuleert in een vereffening-verdeling, de magistraat die zijn vonnis of arrest redigeert, de onderzoeker die een argument formuleert: allen hebben zij ook nood aan rustige, niet tendentieuze informatie. Daarenboven biedt de beknopte bibliografie een aanknopingspunt om vervolgens algemene standaardwerken of specifieke publicaties over het behandelde onderwerp te raadplegen. Iedere jurist actief in het familiaal vermogensrecht vindt aldus in elk van de elf edities van de rechtspraakfiches een onschatbare rijkdom aan rechtspraak inzake de drie grote leerstukken van het familiaal vermogensrecht: het huwelijks- en relatievermogensrecht, het erfrecht en de giften. Bijgevolg heeft het originele opzet in de voorbije decennia veel bijval gekregen.
Inspiratie voor andere rubrieken
De bijval dat het originele opzet heeft gekregen, inspireerde de toevoeging van de rubriek ‘internationale ontwikkelingen’ en de ‘fiscale fiches’ in het Tijdschrift voor Estate Planning (zie hierover meer uitgebreid: A.-L. VERBEKE, “Over de vaste waarden in het TEP: Rechtspraakfiches familiaal vermogensrecht, internationale ontwikkelingen en straks ook fiscale fiches”, TEP 2022/3, 356-357).
Exhaustiviteit als sleutelwoord
Deeltijdse praktijkassistenten selecteren dagelijks op de websites van het Hof van Cassatie en het Grondwettelijk Hof, enerzijds, en uit fysiek beschikbare privaatrechtelijke tijdschriften, anderzijds, met een voldoende ruime blik alle gepubliceerde arresten die in mindere of meerdere mate handelen over één of meerdere van de drie grote leerstukken. Het is dan aan de coördinatoren van het project, met name prof. dr. Alain-Laurent Verbeke en de voltijdse assistenten van het RRDI, om hieruit enkel de meest relevante arresten te selecteren.
Toegegeven, het screenen van websites en fysieke tijdschriften, enerzijds, en het selecteren van de meest relevante arresten, anderzijds, is niet de meest primaire en exhaustieve wijze van rechtspraakverzameling. Bij gebrek aan een digitale databank met gepseudonimiseerde rechterlijke uitspraken, zijn wij er echter van overtuigd dat bovenstaande werkwijze ons in staat stelt om op de meest exhaustieve wijze jaarlijks een toegankelijk en bruikbaar rechtspraakoverzicht te publiceren. Deze overtuiging is gesterkt door onze recente ervaringen bij het uitvoeren van het empirisch project rond ongepubliceerde rechtspraak inzake feitelijke samenwoning (zie hierover E. GOOSSENS, K. BOLLEN en A.-L. VERBEKE, “Lessen uit een grootschalige rechtspraakanalyse met studenten. Een empirisch onderzoek naar samenwoning in het Belgisch relatievermogensrecht” in Methoden van systematische rechtspraakanalyse. Tussen juridische dogmatiek en data science, Den Haag, Boom juridisch, 2021, 99-123). In afwachting van een digitale databank blijven wij dan ook vertrouwen op de deskundigheid en ervaring van privaatrechtelijke tijdschriften om op exhaustieve wijze arresten inzake familiaal vermogensrecht te publiceren.
Objectief waarneembare tendensen
Naast hun toegevoegde waarde voor rechtspractici en onderzoekers zijn de rechtspraakfiches ook nuttig gebleken om tendensen in de nationale familiaal vermogensrechtelijke rechtspraak vroegtijdig op te merken.
Inzake relatievermogensrecht
Een eerste belangrijke tendens is preliminair opgemerkt door dr. Michelle Aerts in de Rechtspraakfiches tot en met 2015. Ter voorbereiding van haar proefschrift stelde zij vast dat zich eenzelfde vermogensverschuivingen voor deden, ongeacht het vermogensstelsel waaronder partners hun duurzame relatie vorm gaven. Tijdens de uitwerking van het proefschrift heeft voornamelijk het Hof van Cassatie zich nog een aantal keer moeten uitspreken over deze problematiek. Omdat Dr. Michelle Aerts reeds vergevorderd was in haar rechtsvergelijkend onderzoek naar dit steeds terugkerend thema, kon zij de beslissingen van het Hof van een kritische, en waar nodig rechtsvergelijkende, analyse voorzien (zie onder meer M. AERTS, “Vermogensverschuivingen binnen een latrelatie: over de subsidiariteit en de eigen wil van de verarmde bij verrijking zonder oorzaak” (noot onder Gent 19 januari 2017), Tijdschrift voor Familierecht 2017, 191-195 en M. AERTS, “Recente ontwikkelingen inzake vergoedingen tussen echtgenoten en ongehuwde samenwoners”, Notariële actualiteit 2020-2021, 213-264).
In een geëvolueerd wetgevend landschap
In haar Standpunt Estate Planning ter introductie van de elfde en meest recente editie van de Rechtspraakfiches duidt dra. Hannelore Thijs hoe er in recente edities van de Rechtspraakfiches tendensen naar voren komen inzake familiaal vermogensrechtelijke rechtspraak in een geëvolueerd wetgevend landschap. Vooreerst toont zij aan hoe de wetgever via de hervorming van 2018 en de codificatie van 2022 een aantal steeds terugkerende discussiepunten definitief beslecht heeft. Daarnaast leidt zij uit de recent gepubliceerde rechtspraak af dat de wetgever er logischerwijze niet in is geslaagd om alle bestaande vragen te beantwoorden. Daarenboven zullen er over recent geïntroduceerde rechtsfiguren, zoals de rechterlijke billijkheidscorrectie en het wettelijk verrekenregime, nieuwe vragen rijzen. Na de recente wetgevende tussenkomsten is het nu dus aan de rechtspraak om zowel oude als nieuwe vraagstukken definitief te beslechten. Of zij hierin effectief zullen slagen, zal blijken uit de volgende edities van de Rechtspraakfiches Familiaal Vermogensrecht.
0 reacties